این گورستان یکی از جذاب ترین و شگفت انگیزترین جاذبه های استان بوشهر می باشد. سطح صاف دره لیر که دارای شیب نسبتا ملایمی به سوی دریا و بندر سیراف است زمینه مناسبی برای ایجاد تعداد بیشماری از گورهای چاله سنگی دوره ساسانی است که به وسیله تدفین های دوره اسلامی ادامه می یابد. گورستان باستانی سیراف در استان بوشهر در 7 مهر ماه 1381 به شماره 6502 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.

ویژگی و معماری گورستان باستانی سیراف

گوردخمه های گورستان باستانی سیراف دارای اشکال و ابعاد متفاوتی هستند که در لایه های نرم سنگ های رسوبی و یا در لایه های سخت سنگ های ماسه ای دره سیراف ایجاد شده اند. پژوهشگران معتقدند فرم گوردخمه ها و جنس خاک آن ها به نوعی نمایانگر طبقه اجتماعی فرد متوفی می باشد. گوردخمه های دارای قابهای ورودی هندسی و فضای منظم و چهارگوش که در لایه ها ماسه سنگ کنده شده اند، متعلق به قشر متمکن جامعه آن روز بوده اند. گوردخمه هایی هم که در لایه های نرم و شکننده ایجاد شده و فاقد شکل هندسی هستند مربوط به افراد طبقه پایین جامعه بودند. بیشتر بقایای استخوانی این گوردخمه ها مورد تخریب قرار گرفته اند. در بستر سنگی این دره سیراف علاوه بر گوردخمه ها، هزاران قبر وجود دارد. این قبور سنگی دارای10/2 متر طول و 50 سانتیمتر عرض هستند و حدود 40 تا 60 سانتیمتر عمق دارند. این گورها به صورت دو گورستان بزرگ در شرق و غرب دره لیر دیده می شوند. گورستان جبهه غربی دره لیر با جهت قبله همخوانی ندارد اما نیمه شرقی دارای جهت قبله بوده و به سنت تدفین دوره اسلامی نزدیک تر است. به همین دلیل قدمت این مجموعه گورستان را ساسانی – صدراسلام می دانند. برخی از محققین بر این باورند که این قبور ابتدا به عنوان چاله های جمع آوری آب باران بودند و بعدها برای تدفین مورد استفاده قرار گرفتند. در میان گورستان بقایای چهار ستون سنگی بزرگ با ابعاد حدود دو و نیم متر در دو متر ضخامت و حدود سه تا چهار متر ارتفاع دیده می شود. برخی از پژوهشگران کاربری این ستون ها را برج خاموشان می دانند. برج خاموشان مکانی بوده که زرتشتیان اجساد مردگان خود را در آن قرار می دادند تا خوراک درندگان و پرندگان شوند و تنها استخوان های شان باقی بماند.