از سه طرف شرقی و شمالی و جنوب رودخانه قرانقو و شورچای قلعه را به صورت یک جزیره در بر گرفته است و تنها راه خشکی دسترس به قلعه قسمت جنوب غرب قلعه است. قلعه ضحاک دارای وسعتی در حدود 10 کیلومتر طول و 1 الی 2 کیلومتر عرض می باشد.قلعه ضحاک برای اولین بار در سال 1833 میلادی توسط شخصی به نام مونت ایث انگلیسی کشف شد وی به توصیف محل پرداخته و آن را آتشکده ای کهن معرفی می نماید و در سال 1841 راولینسون بر خلاف نظریه مونت ایث آن را یک قلعه ساسانی معرفی می نماید.به طور کلی بیشتر پژوهشگران باتوجه به مدارک موجود در قلعه ضحاک، آثار آن را منتسب به دوران اشکانی و ساسانی می دانند. لازم به ذکر است دژ در دوران های اسلامی نیز مورد استفاده قرار می گرفته است.قلعه ضحاک در منابع تاریخی با نام‌های گوناگونی چون، دژ اژدهاک، قیز قلعه‌سی، داش قلعه‌سی آورده شده است. علاوه براین واژه هایی چون باروآس، رویی‌دژ و قلعه گویی بر این قلعه دلالت دارند. جدا از شواهدی که حاکی از کاربرد نظامی دژ می باشد. به نظر می رسد. دژ ضحاک یک پرستشگاه آناهیتایی و در پیوند با مهرپرستی باشد.
مشخصات قلعه ضحاک هشترود
قلعه ضحاک یک قلعه نظامی- مسکونی بوده و یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی بوده که می توان از آن به عنوان قلعه شهر نیز نام برد. قلعه دارای بخش های متعددی است. بنای معروف با پاویون یا چهارطاقی تنها بنای موجود در قلعه است که تا حدود زیادی سالم مانده است. پاویون دارای سقفی با پوشش ضربی بوده است . به گفته برخی از باستانشناسان از این چهار طاق بر خلاف طاق های دیگر به منظور افروختن آتش استفاده نمی شد بلکه به عنوان برج دیده بانی استفاده می شد. چرا که بنا به طور کامل مشرف به دره ها و دشت های اطراف بوده است. تالار آجری، بناهایی به شکل چلیپا، برج دیده بانی از جمله بناهای دیگر کشف شده در قلعه هستند. از این قلعه طی کاوشات صورت گرفته بناهایی از جنس خشت و بناهایی ساخته شده از سنگ به دست آمده که هریک دارای کاربری متفاوتی بودند. در آجر چینی بناهای آجری قلعه از روش افقی و عمودی استفاده شده است. این روش علاوه بر استحکام بخشی به بنا، در جنبه زیبایی شناختی نیز حائز اهمیت است. از جمله تزئینات به کار رفته در بناهای قلعه می توان به گچبری و نقاشی دیواری اشاره کرد که علاوه بر اینکه بقایای آن ها بر روی دیوارها موجود است، در حین کاوش های محوطه به همراه آوار به دست آمده است. نقوش به کار رفته شامل نقوش هندسی، انسانی، حیوانی و گیاهی است. بن مایه برخی از این تزئینات مذهبی و برخی دیگر حکومتی هستند. مهمترین نگاره موجود در بنا کلاغی است که پنجه بر پشت گاو زده و بسیاری آن را شبیه به میترا در آیین مهرپرستی می دانند.
